Schaamte na echtscheiding en in het samengestelde gezin

Toen ik nog op de middelbare school zat, durfde ik sommige vragen niet te stellen, uit angst dat de docent, of erger nog, de rest van de klas mij dan dom zou vinden. Ik schaamde me te zeer. Later leerde ik van een Amerikaanse professor dat het nooit dom is om een vraag te stellen. Je wordt er juist wijzer van.

In haar boek Gelukkig ben ik niet de enige, beschrijft Brené Brown schaamte als “de angst om niet verbonden te zijn, de angst om gezien te worden als iemand met gebreken die het niet waard is geaccepteerd te worden en erbij te horen”(p.23). Wie zich schaamt, vindt zichzelf slecht of minderwaardig. Dat is een ander gevoel dan schuldgevoel. Dan vind je dat je iets slechts hebt gedaan of iets goeds hebt nagelaten. Daar kun je je ook voor schamen, maar dat hoeft niet.
Kenmerkend voor schaamtegevoelens is dat mensen er liever niet over praten. Alleen als ze zich heel veilig voelen, durven ze er mee voor de dag te komen. Bij mij in de praktijk, en ook tijdens workshops en gespreksgroepen, praten mensen wel over de dingen waarvoor ze zich schamen: hun scheiding, hun relatie met een getrouwde man, hun gebrekkige invulling van het vaderschap, financiële afhankelijkheid van hun nieuwe partner, geen warme gevoelens voor hun stiefkinderen, te snel boos worden, het leven in het samengestelde gezin niet aankunnen, een nieuwe relatie die ook alweer dreigt te mislukken.

De oorzaak en het gevolg van schaamte
Schaamte ontstaat als je voortdurend te horen, te zien of te voelen krijgt dat je niet deugt, dat je een waardeloze vader of moeder bent, dat je te dik bent, dat je dom bent of naïef, dat jij echt niet kunt dansen of zingen. Het gevolg is dat mensen zich verstoppen, hun mond houden, stoppen met dansen en zingen. En ja, dan wordt het natuurlijk nooit wat. Dus komt er nog meer commentaar.
Alle negatieve opmerkingen resulteren er vaak in dat mensen zichzelf ook gaan veroordelen en afwijzen. Ze worden er ongelukkig en onzeker van en kruipen in hun schulp. En dat is nu juist wat je niet moet doen als je van je schaamtegevoelens af wil komen.
 
Schaamte: hoe kom je ervan af?
Als je je schaamt (dus jezelf afwijst) vanwege iets dat je gedaan hebt, of verzuimd hebt om te doen, dan helpt het als je dat toegeeft aan anderen. Dat begint met bewustwording van wat je gedaan of nagelaten hebt. Als je bijv. vindt dat jij een waardeloze vader bent omdat je je kinderen na de scheiding een tijdlang te weinig aandacht hebt gegeven, dan helpt het al als je dat beseft. Dan kun je vervolgens het gesprek met je kinderen hierover aangaan, erkennen dat je op dit punt tekort geschoten bent, en zeggen dat je daar spijt van hebt. Daarna kun je bedenken welke mogelijkheden er zijn om je kinderen in de toekomst meer aandacht te geven. Je kiest er dan één of twee uit, liefst in overleg met je kinderen, en door je daaraan te houden verander je het gedrag dat de schaamte opriep. Zo’n gesprek vraagt wel om moed. Het is fijn als je iemand hebt die je hierbij steunt en vertrouwen geeft.

Er zijn echter ook schaamtegevoelens die niet voortkomen uit gedrag, maar uit situaties of (gevoels)toestanden. Die zijn niet altijd te veranderen. Je kunt wel bedenken dat je van je stiefkinderen wilt houden, maar als dat niet zo voelt, dan verander je dat niet zomaar. Dan kan het al helpen om je gevoelens ten aanzien van de stiefkinderen te delen met anderen. Belangrijk hierbij is dat je hiervoor mensen uitkiest die empathisch zijn. Je hebt er namelijk niets aan om je gevoelens te delen met iemand die ze ontkent, bagatelliseert, of jou er op afkeurt.

Wat is empathie?
Hoe weet je nu of mensen empathisch zijn? Over het algemeen zijn dat mensen waar jij je goed bij voelt. Brené Brown (p.23) beschrijft ze als mensen die zich kunnen inleven in anderen, die een probleem dus vanuit het perspectief van de ander kunnen bekijken, die in staat zijn te begrijpen wat de ander doormaakt, en die daar begripvol op reageren. Ze veroordelen niet. Lang niet iedereen is empathisch, maar gelukkig beschrijft Brown in hoofdstuk 2 hoe je kunt leren om empathisch te worden.

In de Bewuste Stiefmoeders Community (de besloten Facebookgroep die ik beheer) zit een groot aantal empathische vrouwen (en ook wel vrouwen die nog lerend zijn). Ze zeggen: "dat begrijp ik, dat heb ik ook, dat is oké, je bent normaal". Het helpt dat ze in een vergelijkbare situatie zitten. Daardoor is het voor hen gemakkelijker om zich in te leven in andere stiefmoeders.

Delen van gevoelens helpt
Door gevoelens en ervaringen te delen, worden mensen niet alleen wijzer, maar verminderen ze ook hun schaamtegevoelens. Het gevolg daarvan is dat mensen zich zekerder voelen. Dat maakt dat ze met hun (ex-)partner of de kinderen durven te bespreken waar ze last van hebben. En dat is vaak het begin van de oplossing.

Wist je trouwens dat onzekere mensen zich vaak zekerder voordoen dan ze zijn? Dat ze zich vaak groot maken om hun schaamte of gevoel van machteloosheid te verbergen? Dat ze proberen een beetje de controle over hun leven terug te krijgen, door hard te schreeuwen, te oordelen, macht uit te oefenen? Ik vermoed zomaar dat dit bij heel veel vechtscheidingen een rol speelt. Dan is de vraag natuurlijk hoe je die mensen zover krijgt dat ze uit durven komen voor hun onzekerheid, hun verdriet, hun schaamte.Met andere woorden, hoe krijg je hen zover dat ze hun werkelijke gevoelens durven te delen? Mijn antwoord zou zijn door hen empathisch te bejegenen. Dat is niet gemakkelijk, maar valt wel te leren.

Juni  2019
Nanda Poulisse, Gezinspraktijk Gestel 

Let op: Deze blogs verschijnen 12 oktober 2024 in boekvorm en zijn dan na een tijdje online niet meer beschikbaar. Het boek heet Stief-wijzer. Een gids voor samengestelde gezinnen. Je kunt het bestellen in de webshop van de Stiefacademie Nederland. 

Meer lezen? 
Ik houd niet van mijn stiefkind
Omgaan met je ex

Je mag deze blog gerust delen. Ik ben er blij mee.