Pubers in een samengesteld gezin

Pubers in een samengesteld gezin. 

Het komt nogal eens voor dat cliënten veel moeite hebben met de puberende kinderen in hun samengestelde gezin. Stiefouders vinden het vaak moeilijk om contact met hen te maken, de jongeren trekken zich terug, gaan overal tegenin, of negeren de nieuwe partner van hun ouders. Dat is moeilijk, en verdrietig.
Vaak zijn er kleine irritaties: de jongeren douchen te weinig of teveel, ze eten ongezond, ze doen niks voor school, ze ruimen hun rommel niet op, ze kennen de waarde van geld niet, of ze hangen eindeloos op de bank.
En regelmatig maken ouders (biologisch en/of stief) zich ook grote zorgen over hun pubers. Ze spijbelen, hebben verkeerde vrienden, blowen, drinken teveel of experimenteren met drugs. Ouders maken zich ook zorgen als ze zien dat hun pubers depressief zijn, lijden aan anorexia of boulimia, of in de ban zijn van loverboys.

Moeizaam  contact
Ooit hoorde ik een lezing van iemand die gespecialiseerd was in de omgang met pubers. Haar advies was: een samengesteld gezin starten met pubers? NIET DOEN. De belangrijkste reden hiervoor is dat de stiefouder in een nieuw samengesteld gezin er op uit is om een band aan te gaan met de stiefkinderen, terwijl het voor pubers juist een ontwikkelingstaak is om zich los te maken van hun ouders. Die behoeften staan haaks op elkaar, dus het is geen wonder als dat niet werkt.
Daar komt bij dat jongeren hun ouders best een nieuwe liefde gunnen, maar niet zitten te wachten op iemand die hen nog even komt opvoeden. Ze zijn gewend aan een bepaalde gang van zaken in huis, en voelen zich minder, of helemaal niet meer, thuis als die gang verstoord wordt.
En dan kan het nog zijn dat ze veel moeite hebben met de scheiding van hun ouders. Als de ene ouder nog heel verdrietig of boos is, is het moeilijk om aan te zien dat de andere ouder net doet of er niks aan de hand is, en als het ware de vlag weer uithangt. Hoe moeten zij zich dan daartoe verhouden? Deze interne worsteling kan leiden tot openlijk of stil verzet.

Natuurlijk zijn er ook situaties waarin pubers het prima vinden dat hun ouder gaat samenwonen met hun nieuwe partner en waarin dit ook goed gaat. Als er een goede klik is met de stiefouder (en haar of zijn kinderen), als de andere ouder er geen moeite mee heeft en blij is dat de ex-partner het leven weer oppakt, als er niet teveel verandert in huis, en als de jongeren goed in hun vel zitten, en een meegaand karakter hebben, dan loopt het wel. Toch is het altijd raadzaam om de plannen om te gaan samenwonen van te voren met hen te bespreken, en goed te luisteren naar hoe ze erin staan. Soms kun je heel veel problemen voorkomen door nog een paar jaar te wachten tot de kinderen op zich zelf staan. Dan heb je de lusten van de liefde en voorkom je gedoe en ruzie over elkaars kinderen.

Kleine irritaties
Gedoe en ruzie over elkaars kinderen ontstaan vaak over kleine irritaties die uitgroeien tot mega grote irritaties. Vaak potten stiefouders kleine irritaties op, totdat ze het niet meer houden, en dan barst de bom in alle hevigheid. De jongere schrikt, en spuit er in keer ook al zijn ergernis over de nieuwe situatie uit, begint te schelden en dreigt met weglopen. De biologische ouder is bang zijn of haar kind kwijt te raken, vindt dat de stiefouder vreselijk overdrijft en dat de jongere onrecht wordt aangedaan, en schiet vol in de verdediging van zijn of haar kind. Vervolgens voelt de stiefouder zich niet gehoord, niet serieus genomen, en de kwestie escaleert in een grote ruzie, of één of beide ouders stoppen met communiceren, trekken zich terug, en voelen zich ongelukkig.

Het helpt als je kleine irritaties met elkaar bespreekt zolang ze nog klein zijn. Zeg wat je opvalt in het gedrag van de kinderen en in de manier waarop de bio-ouder daarmee omgaat. Doe dit vanuit nieuwsgierigheid om te begrijpen waarom het zo gaat, en doe het zonder verwijten. Het kan zijn dat de bio-ouder het met je eens is dat het anders moet, en besluit dit aan te kaarten bij zijn of haar kinderen.

Ziet de bio-ouder het probleem niet zo, dan mogen stiefouders ook gerust zelf de jongere aanspreken op gedrag waar ze last van hebben. Dat werkt beter dan het via de biologische ouder spelen als die er zelf geen last van heeft. Maar pubers al te veel aanspreken op hun gedrag, gaat niet werken. De puber voelt zich dan namelijk niet meer thuis. ‘Pick your battles’ is daarom het advies.

Het is in feite ook helemaal niet aan de stiefouder om deze pubers op te voeden, en normen en waarden bij te brengen. Dat is de taak van de biologische ouders. Meestal werkt het het best als je niet tussen de ouder en de jongere in gaat staan en de ouder zijn of haar gang laat gaan bij het opvoeden. Heb vertrouwen dat het wel goed komt. De ouder kent de jongere het best, en weet heus wel hoe hij of zij dingen voor elkaar krijgt, en wat het juiste moment is om de jongere er op aan te spreken.

Je kunt als stiefouder overigens je normen en waarden wel indirect overbrengen, door met je partner te bespreken wat jou opvalt in het gedrag van je stiefkinderen (zoals hierboven beschreven). Je hebt ook invloed op je stiefkinderen door je normen en waarden voor te leven. En naarmate jullie elkaar langer kennen, en een band opgebouwd hebben, kun je meer zeggen, en zal je stiefkind meer van je aannemen.

Grote zorgen
Als er echt grote zorgen zijn dat je stiefkind ontspoort, of als duidelijk is dat je puber worstelt met psychische problemen, dan moet er wel iets gebeuren. Vaak ziet een stiefouder eerder dat het mis gaat dan de eigen ouder. Dit komt omdat die van meer afstand naar het kind kijkt, en vaak ook een ander referentiekader heeft. Het kan heel moeilijk zijn om de ouder te overtuigen dat er echt iets loos is. Het kan dan helpen om bijvoorbeeld op school na te vragen hoe het daar gaat, en of docenten zich ook zorgen maken. Bij psychische problemen, doe je er goed in professionele hulp in te schakelen. Dat begint met een gesprek bij de huisarts. Staat de jongere (of diens andere ouder) daar niet voor open, probeer dan zelf het gesprek aan te gaan. Daarbij is het vooral belangrijk dat je luistert zonder te veroordelen, en doorvraagt.

Het is ook altijd een goed idee om de jongere te stimuleren zijn of haar vrienden mee naar huis te brengen, zodat je kunt zien met wie ze omgaan. Wil de jongere dat niet, probeer dan in gesprek uit te vogelen waarom hij of zij daar zoveel moeite mee heeft. Is er te weinig ruimte om te chillen of een andere praktische reden? Mogen zijn vrienden jullie niet zien? Of mogen jullie zijn vrienden niet zien? In beide laatste gevallen is er sprake van schaamte. Die verdwijnt vaak als er openheid over is.

Als ouder heb je meer invloed op je kinderen dan je misschien denkt. Bedenk dat ze als puber zoekende zijn, en willen experimenteren, maar net als peuters, zijn ze wel gebaat bij een veilige thuishaven en een duidelijk kader. Laat dus bij herhaling weten dat je er voor hen bent, en dat ze met problemen bij je terecht kunnen. En maak duidelijk hoe jij over zaken als spijbelen, roken, drugsgebruik denkt. Ook al zal je puber zeggen dat dat onzin is, of dat je ouderwets bent en niet van deze tijd, hij of zij hoort wel wat je zegt. En ooit heb ik tijdens mijn studie Orthopedagogiek geleerd dat ze zich daar ook iets van aantrekken.

Als jouw kind echt het verkeerde pad op dreigt te gaan, en je het idee hebt dat je het contact met je kind, en daarmee de grip op dit kind, helemaal verliest, dan is het zaak om het los te weken van de situatie (en de vriendenkring) waar het in zit. (Zie het boek ‘Laat je kind niet los’ van Gordon Neufeld & Gabor Maté). Zorg dan eerst dat jij als bio-ouder weer bij het kind in beeld komt, door er te zijn als hij of zij thuiskomt, door te vragen hoe de avond geweest is (alleen luisteren en doorvragen, geen commentaar geven), door aan te bieden om het weg te brengen of op te halen. Je komt ook in beeld door het kind een cadeau te geven dat het niet verwacht had, liefst iets dat jullie familieband benadrukt (bijv. een mooie foto van jullie twee, of van het kind als baby met beide biologische ouders, de zegelring van je vader, een kettinkje dat van je moeder geweest is).

Vervolgens kun je je kind uitnodigen samen een dag of vier weg te gaan. Zeg dat je samen wil gaan, omdat je graag wil dat jullie elkaar beter leren kennen en hoopt dat jullie de weg naar elkaar weer terugvinden. Dit gaat beter als jullie het mobielgebruik weten te beperken. Maak daar afspraken over, maar doe dat pas als het plan om samen weg te gaan geaccepteerd is, en laat het doorgaan ervan er niet van afhangen. Ga iets doen wat jullie allebei leuk vinden. Je kunt een stad bezoeken, maar ook gaan kamperen of een trektocht maken. Ga met zijn tweeën, zodat jullie op elkaar aangewezen zijn, en er tijdens het eten, of het lopen ruimte ontstaat voor een gesprek. Vertel je kind over je jeugd, over hoe je verliefd werd op zijn moeder/vader, over zijn geboorte en wat dat met jou deed. Sta open voor vragen over de scheiding. Geef zo goed mogelijk antwoord en belicht de scheiding van beide kanten: de jouwe, en die van zijn andere ouder. Vraag naar toekomstplannen, en twijfels. Vertel over de plannen die jij als jongere had, en over jouw twijfels, die van vroeger en die van nu. Het is vooral belangrijk dat je je kind ziet als serieuze gesprekspartner en niet gaat voorschrijven wat het moet doen of gaat waarschuwen voor allerlei gevaren. Natuurlijk kun je wel vragen wat het als voordelen ziet van zijn/haar plannen, en of er ook nadelen of twijfels zijn. En je kunt vragen of het wil horen hoe jij erover denkt.

Bij al bovenstaande adviezen geldt dat hoe eerder je ermee aan de slag gaat, hoe gemakkelijker het is om het tij te keren. Kom je er zelf niet uit, of heb je steun en aanmoediging nodig bij de uitvoering, maak dan gerust een afspraak met me.

Maart 2023
Nanda Poulisse, Gezinspraktijk Gestel

Let op: Deze blogs verschijnen 12 oktober 2024 in boekvorm en zijn dan na een tijdje online niet meer beschikbaar. Het boek heet Stief-wijzer. Een gids voor samengestelde gezinnen. Je kunt het bestellen in de webshop van de Stiefacademie Nederland. 

Meer lezen over pubers?
Een informatief boek over pubers is het nieuwe Puberbrein binnenstebuiten van Huub Nelis en Yvonne van Sark. In dit boek leer je wat jongeren beweegt en hoe je ze in beweging krijgt. Er is ook een e-book versie van.
Lees je liever iets luchtigers? Lees dan Help ik heb een puber van Kluun.

Meer lezen over samengestelde gezinnen?
Er staan nog veel meer informatieve blogs op deze website. Scroll er gerust doorheen en lees bijvoorbeeld:
Opvoeden in een samengesteld gezin
Een samengesteld gezin is geen kerngezin