Gedragsproblemen en loyaliteit na echtscheiding en in samengestelde gezinnen

Gedragsproblemen en loyaliteit na echtscheiding en in samengestelde gezinnen
Na een echtscheiding zijn de kinderen vaak een tijdje uit hun doen. Ze kunnen dan tijdelijk veel gedragsproblemen laten zien*. Kleine kinderen willen bijvoorbeeld niet meer gaan slapen, zijn ineens niet meer zindelijk, of willen steeds in de buurt van de ouder blijven, grotere kinderen zijn stil, trekken zich terug en zijn verdrietig, of juist extra druk, brutaal, en lastig. Nog grotere kinderen zijn dwars of laten zich amper nog zien. Deze reacties zijn normaal en komen voort uit verlatingsangst, onzekerheid over hoe het verder gaat, een verlangen naar aandacht, of boosheid over wat hen wordt aangedaan of over wat de ene ouder de andere ouder aandoet.

Tips bij gedragsproblemen na echtscheiding
Het helpt dan als je er voor de kinderen kunt zijn, ze gerust stelt, en ze de aandacht geeft die ze nodig hebben. Het is belangrijk dat ze weten dat zij niet de schuld van de scheiding zijn. Het helpt ook als je respectvol blijft praten over je ex-partner en benadrukt dat deze samen met jou er alles aan zal doen om de gevolgen van de scheiding voor de kinderen zoveel mogelijk te beperken. Vertel kinderen ook wat er wel of niet verandert zodat ze weten waar ze aan toe zijn, en laat zien dat jij als volwassene sterk genoeg bent om je leven weer op te pakken. En verder heeft het tijd nodig.

Het effect van ruzie tussen de ouders op kinderen
Het is voor kinderen veel moeilijker om over deze problemen heen te geraken als de ouders met elkaar blijven vechten. Iedere keer als één van de ouders iets negatiefs over de andere zegt, voelt het kind zich afgewezen. Het kind bestaat immers voor 50% uit de genen van die andere ouder. Het bestaat dankzij die andere ouder. Wijs je die andere ouder af, dan wijs je dus ook het bestaan van het kind af. Dit is voor kinderen één van de ergste dingen die er is. 


Als er strijd tussen de ouders is, zullen de kinderen zich al gauw gedwongen voelen om partij te kiezen. Ik verbeeld dat altijd met een plaatje van een kind op twee vlotten. Op ieder vlot staat één been. Zolang de vlotten netjes naast elkaar blijven, is dat geen probleem, maar zodra ze uit elkaar drijven (bij ruzie tussen de ouders), komt het kind in spagaat te staan. Dat is een hele ongelukkige positie. Niet raar dus, dat het kind dan moeilijk gedrag laat zien. Drijven de vlotten nog verder uit elkaar, dan kan het kind zich zelfs gedwongen voelen om partij te kiezen voor één van de ouders. In het ergste geval willen ze de andere ouder dan helemaal niet meer zien. Ze zijn dan als het ware op één van de vlotten gesprongen. Dat is beter voor hen dan in het water vallen en verdrinken. Puur lijfsbehoud dus.

Loyaliteit en gedragsproblemen
Een kind dat gedwongen is deze keuze te maken, overleeft dan wel op deze manier, maar zal daar in zijn verdere leven wel last van blijven houden. Het wil immers van beide ouders houden, op beide ouders lijken, van beide ouders leren, en zich zo een compleet beeld vormen van zichzelf (vrij naar Liesbeth Smulders – Groenhuisen). Het heeft dus te maken met een constante interne strijd. Het is dan beland in een loyaliteitsconflict en dat kan leiden tot nog ernstigere gedragsproblemen en tot schade op de lange termijn..

De komst van een nieuwe partner
Soms ontstaan of verergeren de gedragsproblemen als één van de ouders een nieuwe partner krijgt. Dat komt enerzijds omdat ze moeten wennen aan de nieuwe situatie: hun leven geraakt weer uit evenwicht, er komen nieuwe regels, en ze krijgen mogelijk minder aandacht dan voorheen. Als je hier zorgvuldig mee omgaat (zie de tips aan het eind van deze blog), dan verdwijnen deze problemen op den duur wel weer. Anderzijds komt het ook voor dat door de komst van een nieuwe partner voor de ene ouder, het verdriet, de boosheid én de angst bij de andere ouder weer oplaaien. Die kan denken “Ik zit hier nog op mijn uppie, en hij heeft alweer een ander om mee te feesten. Die nieuwe vrouw kent mijn kinderen niet, en gaat er helemaal niet goed mee om. Mijn kinderen worden straks doodongelukkig als ze bij hun vader/moeder zijn. Al die nieuwe regels. Of ze zijn juist veel te enthousiast over die nieuwe vriend(in), die allerlei leuke dingen met hen onderneemt om in een goed blaadje te komen. Ik zou ook wel met mijn kinderen naar de Efteling willen, maar ik kan dat helemaal niet betalen”.

Als ouders dan hun onvrede laat blijken, pikken kinderen dat al snel op. Ook al is er geen openlijke ruzie in het bijzijn van de kinderen, een zucht, een frons, een smalend lachje, een uitgestoken hand die geweigerd wordt, de kinderen weten gelijk hoe het ervoor staat. De vlotten gaan uit elkaar, en het kind staat in spagaat. En daarmee neemt de kans op bovenstaande gedragsproblemen weer enorm toe.

Als een kind het idee krijgt dat mama het niet fijn vindt dat ze het bij papa leuk hebben (of andersom), dan zullen ze uit loyaliteit aan mama niet durven vertellen hoe leuk ze het bij papa  hebben, of erger nog, dan willen ze het daar helemaal niet leuk hebben. Dan worden ze óf lastig bij mama, omdat ze zichzelf niet mogen zijn, óf ze zijn lastig bij papa, en willen niets weten van de nieuwe partner. Alles wat die aanbiedt is niet goed, want anders dan bij mama, en soms wordt zij zelfs volledig genegeerd. In het ergste geval weigeren de kinderen zelfs om nog naar de ouder met de nieuwe partner toe te gaan. Maar ze willen wel van deze ouder houden, op hem lijken, en van hem leren. Dus gelukkig worden ze daar ook niet van.

Adviezen bij gedrags- en loyaliteitsproblemen in een samengesteld gezin
Het allerbelangrijkste is dat je respectvol bent over de andere ouder en diens nieuwe partner. Gun het aan je kinderen dat ze het bij beide ouders leuk hebben. Laat niet zien hoe moeilijk je het ermee hebt als ze naar hun andere ouder gaan. Wens ze een leuke tijd en vraag na afloop of het leuk was. Komen ze dan met negatieve verhalen, bemoedig ze dan en bedenk eventueel samen met hen een goede oplossing. Bedenk dat sommige kinderen uit loyaliteit negatieve dingen vertellen over hoe het bij de andere ouder is, omdat ze denken dat ze jou daar een plezier mee doen. Weet dat heel kleine kinderen nog weinig besef van tijd hebben. Als ze zeggen dat iets gisteren gebeurd is, kan het ook weken of maanden geleden zijn. Oudere kinderen kunnen aangemoedigd worden om de problemen met hun andere ouder zelf te bespreken.

Heb je te maken met een ex-partner die jou je nieuwe geluk niet gunt, en vermoed je dat deze het je kinderen ook niet gunt dat ze het bij jou leuk hebben, en zie je dat je kinderen daar last van hebben, bespreek dan met de kinderen hoe het voor hen is. Erken hun gevoel, hoe moeilijk het voor hen is om steeds weer te komen, terwijl mama (of papa) daar moeite mee heeft. Blijf daarbij respectvol over hun moeder (of vader) en toon begrip voor haar (of zijn) gevoelens. Het is niet erg als het kind hier niet op ingaat. Het weet dan toch dat jij begrip hebt voor de andere ouder en voor hem.

Als nieuwe partner kun je aan de kinderen en ook aan de ex-partner duidelijk maken dat jij niet de ouderrol op je gaat nemen. De kinderen hebben twee ouders, en dat blijft zo. Let er dan ook op dat je geen dingen doet die de biologische ouder waarschijnlijk liever zelf zou doen (bijv. een school mee uitkiezen, de haren van het kind knippen). Weet je niet of iets kan? Vraag het dan.

Wel is het zo dat jij als volwassen huisgenoot mede verantwoordelijk bent voor de zorg en de veiligheid van de kinderen. Bovendien is het ook jouw huis, en is het belangrijk dat alle gezinsleden zich daar prettig voelen, dus ook jij als stiefouder. Je mag daar gerust in overleg met je partner een aantal regels voor opstellen (bijv. we groeten elkaar, we luisteren naar elkaar, we houden rekening met elkaar, we doen allemaal iets in het huishouden) en van de kinderen verwachten dat ze zich daaraan houden. Dat laatste kost tijd, complimenteer de kinderen als het lukt en herinner hen aan de regels als ze deze vergeten. Zie stiefkinderen opvoeden zonder straf. Opvoeden in een samengesteld gezin.

Stel niet meteen en niet teveel regels op. Investeer in het begin vooral in het opbouwen van een band met de kinderen (zie Een band opbouwen met je stiefkinderen). 

*Niet alle gedragsproblemen zijn het gevolg van de echtscheiding of van problemen tussen de ouders. Er is ook gewoon peutergedrag, pubergedrag, ADHD, ASS-problematiek etc, en sommige kinderen zijn nu eenmaal moeilijker dan andere. Wel is het zo dat de effecten van dergelijke problematiek vaak versterkt worden door een echtscheiding.
 
Oktober 2017
Nanda Poulisse, Gezinspraktijk Gestel 

Let op: Deze blogs verschijnen 12 oktober 2024 in boekvorm en zijn dan na een tijdje online niet meer beschikbaar. Het boek heet Stief-wijzer. Een gids voor samengestelde gezinnen. Je kunt het bestellen in de webshop van de Stiefacademie Nederland. 

P.S. Deel je deze blog met familie en vrienden die ook tips kunnen gebruiken bij de opvoeding? Daar doe je hen en mij een plezier mee.