Een samengesteld gezin is geen kerngezin

Een samengesteld gezin is geen kerngezin

Deze blog is tot stand gekomen met hulp van de stiefmoeders in de Bewuste Stiefmoeder Community op Facebook. Hij is geschreven vanuit hun optiek, maar geldt uiteraard ook voor stiefvaders.

Wie gaat samenwonen met een partner die al kinderen had, komt er zelf al snel achter. Een samengesteld gezin is echt niet hetzelfde als een kerngezin. Hoe anders het is, is voor de buitenwereld vaak niet duidelijk. Een stiefmoeder die durft toe te geven dat het tegenvalt, dat het zoveel zwaarder is dan verwacht, dat de kinderen zo moeilijk doen, dat daar steeds ruzie door ontstaat met haar partner, dat ze zich buitengesloten voelt en daardoor heel onzeker wordt, dat ze eigenlijk alleen maar stank voor dank ervaart, en door dit alles doodmoe is, die krijgt al snel te horen: “wat zit je toch te zeuren, doe niet zo moeilijk, je wist toch dat hij kinderen had”, of heel laconiek: “nou dan stop je er toch mee, als het zo moeilijk is”.

Een samengesteld gezin kost echt veel meer energie

Lieve buitenwereld, het is geen gezeur. Een samengesteld kost echt heel veel meer energie dan een gezin met alleen kinderen van jezelf. En dat is niet alleen omdat (meer) kinderen (meer) werk met zich meebrengen. Het is vooral ook dat die kinderen steeds weer komen en vertrekken, zodat je steeds moet nadenken over hoeveel boodschappen je doet, wie wat wel en niet eet, wanneer je de was weer klaar moet hebben, en je je agenda steeds moet aanpassen aan hun activiteiten.

De energiebalans
Bijna alle stiefmoeders die ik ken beginnen hier vol goede moed aan: ze wassen en strijken, ze koken wat de kinderen lekker vinden, ze bedenken leuke activiteiten, ze bieden een luisterend oor en rijden hen van hot naar her. Iedereen lijkt het vanzelfsprekend te vinden dat ze dit doen, inclusief zijzelf (meestal dan). Maar als de eigen moeder alleen nog oude kleren meegeeft omdat ze haar niet vertrouwt met de was, als de kinderen niet willen eten wat zij voor hen kookt, en geen zin hebben in de activiteiten die zij heeft bedacht, en al helemaal geen behoefte hebben om met haar te praten, en als ze nooit dankjewel zeggen nadat zij hen bij de sportclub heeft afgezet, dan wordt de energie niet aangevuld en raken stiefmoeders oververmoeid, dan gaan ze zich afvragen waar ze dit in vredesnaam allemaal voor doen en of dat eigenlijk wel zo vanzelfsprekend is? Dan is het te hopen dat de liefde voor hun partner sterk is, en dat hun partner hen waardeert voor wat ze doen, want anders houden ze het simpelweg niet vol.

Op elkaar afstemmen
Een samengesteld gezin kost ook extra energie omdat alle gezinsleden nog aan de nieuwe situatie moeten wennen en op elkaar af moeten stemmen. In feite is er niets meer vanzelfsprekend en dat vraagt om veel overleg, op de eerste plaats tussen ouder en stiefouder, maar vervolgens ook met de kinderen. Eten we aan tafel of voor de t.v.? moeten de kinderen alles eten of alleen proeven, of krijgen ze waar ze zin in hebben? Mag iedereen onbeperkt op zijn schermpje of is er een maximum? Moeten ze helpen met tafeldekken en opruimen? Zetten ze zelf hun fiets in de schuur? Is het o.k. als ze de deuren open laten staan? Moeten schoenen binnen uit? Spoel je de wastafel als je je tanden gepoetst hebt? Hoe vaak ga je onder de douche?  In een kerngezin weten de kinderen wat de bedoeling is. Dan doen ze het nog niet altijd, maar ze begrijpen het wel als ze er op aangesproken worden. In een nieuw gezin vinden ze het vaak onzin als er ineens allerlei nieuwe regels, zogenaamde afspraken, komen voor dingen waar ze eerder niet over na hoefden te denken. En als die regels dan ook nog duidelijk van de nieuwe partner komen, waar zij niet voor gekozen hebben, dan sputteren ze. En als er veel nadruk op de regels komt te liggen, dan voelen ze zich niet meer thuis, worden nukkig en recalcitrant, of trekken zich terug op hun kamer.

De stiefmoeder klaagt dan dat de kinderen niet luisteren en haar ontwijken, en de kinderen klagen dat de stiefmoeder overal zo moeilijk over doet. En de vader? Die zit klem, want voor wie moet hij het dan opnemen?

Ruzie over de kinderen
De gesprekken hierover tussen ouder en stiefouder leiden nogal eens tot fikse ruzies, en ook die ruzies vreten energie. Omdat een ouder een bloedband heeft met zijn kind, en het kind al heel zijn leven kent, kan deze veel meer hebben van het kind. Hij begrijpt wel waarom het kind doet zoals het doet, en zal het verdedigen of het gedrag van het kind vergoelijken. Ach, hij moet nog wennen, hoe erg is dat nou dat hij zijn fiets vergeet binnen te zetten, het is een kind, je moet niet zo moeilijk doen, jij bent de volwassene, je kunt toch wel wat meer rekening met hem houden. De stiefouder voelt zich dan niet serieus genomen, wordt boos, laat nog eens horen hoeveel zij doet voor het gezin en hoeveel zij heeft opgegeven van haar eigen leven, en hoe zij er van de kinderen niks voor terug krijgt. In het gunstige geval ziet de ouder wel dat dit inderdaad zo is, en geeft hij haar daar erkenning voor, maar dan nog ziet hij geen oplossing. Hij begrijpt zijn kinderen, én hij begrijpt zijn nieuwe partner, maar voor wie hij ook partij trekt, er is altijd iemand boos of teleurgesteld.

Verdriet en moeilijk gedrag
Los van het feit dat stiefouder en kinderen aan elkaar moeten wennen (het is de eerste tijd in feite alsof je continu een vreemde in huis hebt, en dat ben je na een paar dagen wel zat), kan het zijn dat het gedrag van de kinderen negatief beïnvloed wordt doordat ze beseffen dat het nooit meer wordt zoals het vroeger was. Kinderen kunnen niet altijd woorden geven aan dit verdriet, en willen dat ook niet altijd, omdat ze ook wel zien dat hun vader gelukkig is met zijn nieuwe partner. Ze uiten hun verdriet dan in hun gedrag. Soms trekken ze zich terug en zeggen niets, en soms worden ze brutaal en opstandig.

Loyaliteit en moeilijk gedrag
Bovendien kan het gedrag van stiefkinderen heel lastig zijn omdat ze uit loyaliteit naar hun eigen moeder, hun stiefmoeder niet aardig willen vinden. Dit komt vaker voor als de eigen moeder heel veel moeite heeft met de nieuwe relatie van hun vader, of heel bezorgd is over hoe het er in dat nieuwe gezin aan toegaat en daar continu vragen bij stelt. Maar het kan ook zijn dat de stiefkinderen het zelf als verraad naar hun moeder zien wanneer ze erg close zijn met hun stiefmoeder.
Ook als de stiefmoeder heel goed voor hen zorgt, terwijl hun eigen moeder dat -- om wat voor reden dan ook -- niet doet, kan dat de kinderen in loyaliteitsconflict brengen. Ik hoor regelmatig dat ze zich juist dan heel erg afzetten tegen de stiefmoeder. Die kan het dan in feite nooit goed doen.

Altijd alles overleggen met een derde partij
Zelfs als alles in pais en vree verloopt, de kinderen zich welwillend aanpassen en er een goed contact is met de ex-partner, is leven in een samengesteld gezin omslachtig omdat er zoveel overleg nodig is met de uitwonende ouder. Dat gaat niet alleen om het afstemmen van de vakanties en de feestdagen, maar ook over ogenschijnlijk simpele kwesties als de kapper, bijwonen van de groep 8 musical, een nieuwe winterjas, zakgeld, tampons, straf, schoolkeuze, alcoholgebruik, uitgaan, vriendjes die blijven slapen. Het kost echt veel meer energie (en tijd) als je al die zaken moet afstemmen met een derde partij, en niet gewoon zelf kunt doen wat jou goeddunkt.

Bijtanken is noodzakelijk
Omdat het samenwonen met kinderen van een ander zoveel meer energie kost, is het noodzakelijk dat een stiefmoeder op tijd kan bijtanken. Dit kan door tijd door te brengen alleen met haar partner, of door tijd voor zichzelf te creëren, zogenaamde me-time, een avondje sporten of uit met vriendinnen. De buitenwereld vindt dit vaak onzin, en verwacht misschien dat zij er altijd is als de kinderen er zijn, en dat ze de kinderen altijd voor laat gaan. Maar uiteindelijk holt ze zichzelf dan uit en is dat ook niet in het belang van de kinderen. Om een goede stiefouder te kunnen zijn, moet de energiebalans op orde gehouden worden.

De confrontatie met jezelf

Je schaduwkant leren kennen
Wat een samengesteld gezin ook veel lastiger maakt dan verwacht, is dat een stiefouder vaak een kant van zichzelf leert kennen die ze nog niet kende. Stel het je maar eens voor: Het  is best confronterend als je er achter te komt dat je van je stiefkinderen niet zoveel houdt als van je eigen kinderen, dat je veel minder van hen kunt hebben, dat jij die altijd zo geduldig was, dat nu ineens niet meer bent, dat je staat te schreeuwen tegen een kind, dat je hen niet aan durft te spreken op hun gedrag, omdat je bang bent voor hun reactie. Dat jij, die altijd zo goed met kinderen om kon gaan, dat ineens niet meer blijkt te kunnen. Er zijn heel wat stiefmoeders die hun schaduwkant tegenkomen, en dat is niet altijd leuk.

Niet zichzelf durven zijn
Veel stiefmoeders merken dat zij zichzelf niet meer durven  zijn. ze hebben er moeite mee om in hun ondergoed door het huis te lopen, om naakt te slapen, om in de huiskamer met hun moeder of een vriendin te bellen. Ze voelen zich minder vrij, omdat er kinderen in huis zijn van een ander. En die kinderen zouden er iets van kunnen vinden. Het is zo gemakkelijk gezegd dat een stiefmoeder vooral zichzelf moet zijn, maar als ze commentaar krijgt op hoe zij dan is, als de kinderen haar lipstick te rood vinden, haar muziek niet om aan te horen vinden, en dat kastje dat ze van haar oma geërfd heeft maar oude troep vinden, dan raakt dat haar toch, misschien meer dan ze verwacht had.

Het beeld van de maatschappij
Het helpt ook niet dat de maatschappij van een stiefmoeder verwacht dat zij goed voor de kinderen zorgt, maar dat ze niet altijd welkom is op rapportbesprekingen, bij de diploma-uitreiking, en niet gehoord wordt door hulpverleners of bij de rechtbank. Want zij is maar de stiefmoeder, ongeacht hoeveel van de zorg voor het kind ze op zich neemt. Waar de biologische moeder altijd op sympathie van de omgeving kan rekenen, want het is toch wat als je je kinderen niet meer iedere dag ziet, kan de stiefmoeder dat niet. Zijn er problemen met het kind, dan wordt er al snel naar haar gekeken. Dit alles creëert bij de stiefmoeder twijfel over haar rol? Wie is zij dan? En waar doet ze het dan eigenlijk in vredesnaam voor?

Wat kan de omgeving doen?

Begrip en hulp voor stiefouders
Stiefouders zouden ermee geholpen zijn als hun familie en vrienden echt zouden willen luisteren naar hun verhaal, en vervolgens begrip zouden tonen voor hoe het is. Als ze hen zouden stimuleren om tijd voor zichzelf te nemen, en dat ook mogelijk maken, bijv. door de kinderen af en toe op te vangen. Als ze vragen, wat is er anders dan je verwachtte? in plaats van te zeggen: "je wist toch waar je aan begon".

Help kinderen de problemen op te lossen waar ze spelen
Stiefouders en ook de beide biologische ouders, zouden ermee geholpen zijn als jullie kinderen die het moeilijk hebben een luisterend oor bieden. Ook hen kun je vragen wat er voor hen allemaal veranderd is. Vervolgens doe je er goed aan om hen aan te moedigen dit te bespreken in het gezin waar de problemen spelen: met hun eigen ouder, en met de stiefouder. Maak je je grote zorgen over hoe het gaat, bespreek dit dan zelf ook met de ouder waar de kinderen moeite mee hebben, en niet met de andere ouder. Want waar het probleem speelt, daar is de verduidelijking te vinden, en daar moet het uiteindelijk opgelost worden.

Gun de stiefmoeder haar plek
Het succes van een samengesteld gezin, en hoeveel moeite het kost om dat te bereiken, is sterk afhankelijk van de plaats die de stiefmoeder van haar partner en van de uitwonende ouder krijgt, in het leven van hun kinderen. Als de verhoudingen goed  zijn, en de ex-partners het elkaar gunnen om een nieuw leven op te bouwen, en als ze het hun kinderen gunnen om gelukkig te zijn bij hun andere ouder en diens nieuwe partner, dan kan een stiefouder een echte bonusouder zijn. Dan heeft zij er de extra moeite graag voor over en is zij geen gevaar, maar een aanvulling in het leven van de kinderen.

September 2022
Nanda Poulisse, Gezinspraktijk Gestel 

Let op: Deze blogs verschijnen 12 oktober 2024 in boekvorm en zijn dan na een tijdje online niet meer beschikbaar. Het boek heet Stief-wijzer. Een gids voor samengestelde gezinnen. Je kunt het bestellen in de webshop van de Stiefacademie Nederland. 

​Wil je meer lezen over samengestelde gezinnen, scroll dan ook eens door de lijst met blogs, en lees bijvoorbeeld:
Moet ik voor mijn stiefkinderen zorgen?
Verwachtingen bij de start van het stiefgezin
Gedragsproblemen en loyaliteit na echtscheiding en in samengestelde gezinnen
Problemen met de moeder van mijn stiefkinderen